Kaburi kher kote nane razlika mashkar o dive thaj rat

Manusha, dejatut li godi palo momenti keda tere majpashe ka lentut kotar tiri postelja, thaj kotar  koqimo thaj bidzivdo trupo, igarentut ani gasullhana posluni puti te nandzarentut, te pakjarentut ano qefinja, palo dova te keldinen tuke e dzenaza, palo sa, kaj ka mekentut ano kaburi korkoro, bizo ti daj thaj to dat, qave, romni, rom, pashe familija thaj amala?! Da li dejatut godi palo momenti keda ti pashe familija thaj amala ko vasta ka ikalentut kotar to, tate thaj dudeja perdo kher thaj ka mekentut ani shilali thaj bidudesko jama , keda ka meke shukar zhivoto kova isine ano krugi te qavengo thaj te familijako thaj ka aqove korkori ano kaburi, ano kova majbut isi kabureski tishina thaj tama? Sakova manush dajek puti osetingja korkoripe, samo te dzane kaj qaqipasko korkoripe isi keda aqove korkoro ano kaburi.So qerdzamamen gotovo jekto raqaqke ano kaburi? Na shungjan li kaj odoja rat i phari thaj bilaqi rat, palo kolate o ulleme rundze, kolatar zhalinenape isine o dzande manusha, thaj kolatar darana odola kola pakjana?!

Jekto ahireteski stanica

Phiravipe vakeriba kaj o Rebi’a ibn Hejsem, kerindopej gata-spremno dola raqake, pravgja o kaburi ano po kher thaj keda osetinela kaj lesko vilo ovela isine pharo thaj bisterela isine ko meripe, pashlola isine ano kaburi thaj misinipe isine  sar kaj mulo. Palo odova rodela isine igstifar thaj molinipe isine te irinelpe ki akaja dunjaja, vekerindoj Kur’anesko ajeti: ‘’ Keda dzikaske o meripa avela isine, ov phenela isine: ‘Moro Baro Devel, irinma nalpalal  te qerav dajek shukar buti,  ano dova so muklum bi kerdo!’’ (El-Mu’minun, 99-100.) Palo odova korkori peske isine dela dzevapi : ‘’Ake, irindzantut, Rebia’’, thaj palo odova bajrakerela isinene po ibadeti thaj shukar buqa.

 

Jek puti o Hasan Basri pratinela isine e dzenaza , thaj keda ale dzi ko mezarja-grobja, beshla kuzalo pravdo kaburi ano kova mangelape isine te parundzol o mejt kole akharena isine, thaj phengja: ‘’Jek buti ( Dunjako zhivoto) koja dopsinipe sar akava, ani osnova  nanela vrednost thaj sar asavki mangelape te dikhala-dozhivinala, a buti koja posmini akaleja (tj. meripa) mangelape te crdel pobari pazhnja thaj dar kotar odova so o krajo ka anel.’’

Omer ibn Abdul-Aziz  ano piro jek predavanje, phengja: ‘Manusheja , keda nakheja kuzalo kaburja, akhar odolen koj ando lende te shaj on te irinen tuke o dzevapi ,thaj aqov hari kuzalo lende thaj diklen sari jek kuzalo jekeste. Palo odova, puq mashkaro lende kola ani akaja dunja isinelen baro barvalipe, so aqilo lenge barvalipastar? Puqlen so ulo lenge qibejncar kolenca  vakerena isine, thaj lenge akjencar kolencar qerena isine po qefi dikhindoj akale dunjake laqipa? Puqlen palo lenge truposke  nezno kozha, so olencar kede o qirme talo qefini? Qirme hale lenge qibja, ruminde lenge muja, ruminde lengo laqipa, pagle thaj ulavde lenge kukja jek javerestar. Korkore aqile ano than kote e dive thaj rat isto.’’

Kabur isi jekto stanica ano Ahireti, sar shaj te bistrala keda lata ulavelamen: akava thaj akava mulo! Thaj te uporedingjan o kaburi bilo soa javereja, ka dike kaj nane nishta poqelale olestar.

Phiravipe o lafi kaj hazreti Osman r.a., keda aqola isine kuzalo dajekesko kaburi, odoborom rovela isine kaj leske qora pergjon aisine  asvencar, manusha phenena leske isine: ‘Buti I qudno keda leparipe tuke o dzeneti thaj dzhenemi, tu na roveja, a keda leparipe o kaburi to roveja?’’ Irinela

isine o dzevapi lafencar: ‘’Muhammedi, sallallahu alejhi ve sellem, phengja: ‘’Kabur isi jekto ahireteski stanica, thaj te o manush odote kurtalini, palo odova sa so avela I poloke. Te na kurtalindza odote , sa so avela palo odova ovela sa pophare.’’

Soj odova  berzah?

 

Ked qerelape lafi palo meripa thaj kaburi, leparipe o. berzeh, ja javer te phenelpe zhivoto ano berzaho palo meripa. Soj berzeh thaj so  mangela te phenelpe oleja ? Pendzardutno islamesko dzando manush, Ibn Redžeb el-Hanbeli ano piro qitabi Ehvalul-kubur (Darake buqa e kabureske), palo  berzehi phengja: ‘’Allah kergja e manushen sebepi  te aqon ,a na te nashalgjon. Ov kergja kaj palo kerdipa, manusha nakhena kotar o jek  ko javer kher. Qivgjalen ano dunjajako  kher samo te dikhel ko olendar poshukar ka postupini thaj ka kerel buti, palo odova qivelalen ano sveto e berzehesko thaj iqerelalen dzi ko Kijametesko dive keda palem ka kedelen thaj ka delen odova so zaradindze. Samo , anglo odova, on ano kher e  berzeheski osetinena o posljedice pere buqengo.’’ Vakerindoj palo berzehi,  Mudžahid phengja: ‘’Berzeh isi  prepreka mashkar meripa thaj iriniba ani dunjaja’’, ja‘’berzeh isi stanje mashkar  meripa thaj  dzavgandipa.’’ Hasan Basri phengja: ‘odova I kaburi mashkar  manusha thaj  Ahireti.’’ Imam Ša’bi shungja jeke manushe kova pali dzenaza pehngja palo manush kova mulo: ‘’ Ova kana i stanovniko e Ahiretesko’’, thaj phengja leske: ‘’Ma vaker kaj stanovniko e  Ahiretesko, veq stanovniko e kaburesko.’

 

O than e manushenge dushako dzi on ano berzeho

 

Puqipe kova qivelape korkori pestar, kaj ka oven e manushenge dushe ano vreme e berzehesko, javere lafencar dzi ano vreme keda o trupo ano kaburi? Keda vaqerepi palo  Allahoske Pekamberja a.s., nane nisavi sumnja kaj lenge ruhja-dushe ko Allaho, ano majuqo than, ano Illijjinu. Polsune lafja kotar  Muhammedi, sallallahu alejhi ve sellem, isine: ‘Ano uqo drushtvo (kedipa, el-meleu-l-e’ala)’’ (tj. akana pandama e   uqe drushtvoske ja kedipaske) thaj odova vakergja pobuter drom panda te nakhel ano Ahireti. Keda o lafi e shehidengo, pobuter islameske dzande manusha ikerena  mislipe kaj lengi dusha ano dzeneti. Mothavipe kotar  Mesruki kaj phengja: ‘Puqlam e  Abdullah ibn Mes’uda palo ajeti: ‘Nikad ma smatrin mule odolen kola mule ko Allahesko drom ! Na, on i dzivde thaj ano but isi  pere bare Devleste.’’ (Ali Imran, 169.) Ko akava  ibn Mes’ud iringja dzevapi: ‘Amen puqlam e  Pekambere, sallallahu alejhi ve sellem, palo akava,  kova phengja amenge: ‘Lenge dushe isi ano zeleno qirikli koja i ano kandili, kova umlavdo ano Allahesko Arshi. On nakhena ano dzeneti kotar mangena, thaj palpalem irinenape ano kandilja. Keda o Allah puqelalen : ‘Mangena li so panda, on dena dzevapi  : ‘So te roda keda isijamen shaipe te phira o dzeneti kotar manga.’’ Odova ka puqelen 3 drom, i keda ka dikhel kaj nanelen potreba ka mekelen.’’ (Muslim). Ebu Hurejre r.a. mothavi kaj o  Pekamberi , sallallahu alejhi ve sellem, phengja: ‘Diklum e  Džafera ibn Ebi Taliba ano liko e  melekesko duje pakhencar  sar kupate  javere melekencar letinena ano dzeneti .’’ (Sahihul-džami’) Akav i palo  shehidja, odola kola mule ko  Allahesko drumo, a palo javera muslimanja , on ulevenape ano 2 kategorije: muslimanja kola nane  zaduzhime e  dineske obavezencat  ( qavore) thaj dujto kategorija odola kola zaduzhime dineske obavezencar. Keda kerelape lafi palo muslimanenge qavore, pobuter muslimange dzande mansuha phenena kaj lenge dushe ano dzeneti. Ebu Hurejre mothavi kaj o Muahmmed, sallallahu

alejhi ve sellem, phengja: ‘’Qave e vernikenge isi ko brego e dzenetesko thaj palo lende cidela gajla o Ibrahim a.s. thaj leski romni Sara, sa dzi ko dive e Kijamtesko keda ka irinenpe pe dajake thaj pe dadeske.’’ (Sahihul-džami’) Ano mothavipe e  Ebu Hurejrako , beshela kaj o  Pekamberi, sallallahu alejhi ve sellem, phengja: ‘Kaske merena 3 qave ano terne besha qaqipaske  odova ka ovele siguripa kotar e dzenemeski jag.’’ (Buharija thaj Muslim) Ibn Redžeb lepari mothavibe  kotar o  Hilala ibn kova phengja: ‘Beshaja ine e Kabeja  keda alo o  Ibn Abas, thaj phengja e Kabeske: ‘Me lelum kan sa soj ano Kur’ani samo 4 lafja na lelum kan so mangena te phenen, thaj odoleske mothav mange so mangena akala lafja te phenen.’’ Palo odova puqlale palo znacaj e lafenko  sidzdzin thaj illijjin, thaj o Ka’b iringja leske dzevapi: ‘’Illijjun isi eftato havaja kote arakhenape e vernikosko ruhi-dusha, a sidzdzin isi eftato sloj e phuvjako thaj odote o ruhja odolenge kola na pakjana.’’ Keda o puqibe bare  muslimanengo pobuter kur’aneske ajetja potvrdinena kaj lenge dushe palo meriba arkhenape ano dzeneti. Ano 26-27. Ajeti e surako Jasin, beshela: ‘Thaj ka phenelpe: ‘Kuv ano dzenneti!’’ – a ov ka phenel: ‘Bari bah te mo naorodo dzanela soske o Devel jeftisargja mange thaj shukar adzikergjama!’’ .Verniko kaste o nevernikja mudarde, soske prihvatingja o akharipe e Pekamberesko kova leparipe ani sura Jasin, phengja akava palo tasaviba, so i jasno dokaz kaj lesko ruhi-dusha kuvgja ko dzeneti.

 

Puqiba ano kaburi

Jek kotar pozoralo islamesko siklovipe  , keda o puqipe dzivdipa palo meriba, isi kaj sakova manush, palo meriba, ka ovel puqlo ano kaburi, bezobzira da li qivdo ano kaburi ili na, i te halale o divlje hajanvja, tabilo ani jag, ja utopisalo ano phani.

Bera ibn Azib r.a. phiravi : ‘Iklilam e  Pekabereja, sallallahu alejhi ve sellem, ki dzenaza jeke ensarijeske thaj keda alam dzi ko mezari, Pekamberi, sallallahu alejhi ve sellem, beshla kuzalo kaburi,  thaj i amen beshlam kuzalo leste thaj pazhljivo shunaja so ka phenel. Muhammed, sallallahu alejhi ve sellem, ikeri isine ano po vast e rovlik kolaja randela isine e phuv, thaj vazdingja po shero thaj phengja: ‘’ Rodeni kotar o Allah  te kurtalinitumen kotar e kaburesko ‘azabi!’’ Duj dzi trin puti phengja akava lafi thaj palo dova phengja: ‘Keda o verniko mukela e dunjaja, leske avena melekja upral, svetlime mujencar  sar o kham thaj pesa akharna dzeneteske qefinja thaj dzennetske parfimja, thaj beshena kuzalo leste ko than dzi kaj e manusheske ajk shaj te dikhel, palo odova avela o Meleko meribasko, beshela leske kuzalo shero thaj phenela: ‘O tu zuzhi thaj shukar ruhi-dusha! Iklov nakari o Allahesko oprost thaj zadovoljstvo!’’ Leski dusha ka iklol sar soj e damka e phaneski koja  perela e manusheske leske voshtendar  dzi  pijela phani  , thaj kotar o Meleko e  meribasko ka lenla o melekja kola arakhenape pashe  thaj ka qivenla ano dzennetske qefinja thaj  ka denla mirish e  dzennetske parfimeja. Palo odova e dushaja ka ushten upre nakahri e havaja, thaj keda avena dzi ki disavi grupa e melekengi ko dova drumo, on ka phenen: ‘Kaski akaja dusha?’’ Melekja kola akharenela, ka den dzevapi: ‘Akaja e dusha filan filaneski, akharindoj majshukar navencar kolencar akharenale isine ani dunjaja, sa dzi na avena ko jekto havaja. Tedane pravenape o vudara jekto havajake thaj o melekja akharenala dzi ko eftato havaja. Keda avena dzi ko eftato havaja, Allah phenela: ‘’Registrujnen qitapi leske buqengo ano Illijjun, thaj palo odova irinla ki phuv ano lesko trupo.’’ Keda se dusha palem irinipe ano trupo avena duj melekja, beshena jek kuzalo jekeste thaj puqenape: ‘’Koj  to Devel?’’ Ka irinen dzevapi: ‘’Allah.’’ Palo dova ka puqele” Kova to dini ?’’ ‘’Islam’’, ka phenel. Ko krajo pa puqele: ‘So ka phene palo manush kova isine biqaldo tumenge?’’ Ka del dzevapi: ‘Ov i  Allahesko Pekamberi.’’ ‘Sar lelan khan akava, ka

puqenle o melekja? Ka del dzevapi: ‘Drabaringjum-qitingjum e Allahesko Qitapi  thaj pakjandilum kaj kotar o Allah.’’ O  Allah kotar e havaja ka phenel: ‘Qaqipe phengja mo robi! Uravenle  dzennetske shejencar thaj praven leske o dzeneteske vudara.’’ Ov ka  osetinel mirish e dženneteski thaj o kaburi ka ovel buvlo dzi odote dzi kaj leski ajk shaj te dikhel. Palo odova ka avel leske manush  kova diklola laqe, thaj ka phenel ” Akava i dive kova tuke obeqimo.’’ ‘Ko sijan tu? To muj i laqo  thaj aveja shukar haberencar.’’ Ka del dzevapi: ‘Me sijum tiri shukar buti.’’ Palo dova o manush ka qingari kotar o loshalipe: ‘’Devla ker kaj akava momenti avel o Kijamtesko dive thaj kaj me loshalo irinima me familijake!’’

Keda o neverniko ovela ko meripa, ka aven melekja kale moske, thaj peja ka ovelen grubo sheja, thaj ka beshen dur olestar odoborom kobor e manusheski jak shaj te dikel. Melek smrti Palo dova ka avel leske o melek e meribasko, ka beshen leske kuzalo shero thaj ka phenen: ‘O tu rumimi dusha, iklov nakari e Allaheski holi! Palo dova ka qinen e dusha kotar o trupo. Keda ka ikali e dusha, ka lenla o melekja kola araklepe odote pashe thaj ka qivenla ano grubo sheja, thaj olatar ka avel jek loshno mirish. Palo dova ka lenla nakari e havaja, thaj keda ka nakhel kuzalo grupa e melekjengi on ka phenen: ‘Savi akaja loshno mirish?’’ Ka ovel pendo lenge: ‘Akava filan filani, thaj ka akharenle majbilaqe navencar kolencar akhardele ki dunjaja. Palo dova ka avel ko vudar jekto havajake, samo naka  ovel putardo lenge. Tedani o Pekamberi, sallallahu alejhi ve sellem, vakergja ajeti: ‘Odolenge kola amare dokazja qivena ano pani thaj premalo lende  na mothavenape shukar–vudara e havajake na pravgjona, , poangleder ko tulo shelo ka nakhel kotar o suvjake khana ze  on te kuven ano dzeneti’’ (El-A’raf, 40.)

Palo dova o Allah ka phenel: ‘’Registrujnen qitabi leske buqengo  ano Sidzdzini!’’ Palo odova lesko ruhi ka ovel frdimi ki phuv. Tedani o Pekamberi , sallallahu alejhi ve sellem, mothavgja ajeti: ‘Odova ko gendgigja-misingja  kaj e Allaheske  isi dajek isto–ka ovel isto sar odova kova e havajatar pelo thaj kole o qirikle ulavde mashkar peste, ja ka ovel sar odova kaste e balval igargja ano durutno than.’’ (El-Hadždž, 31.) Dusha ka ovel palem irimi ano lesko trupo , ka aven duj melekja kuzalo leste thaj ka puqenle: ‘Koj to Devel?’’ Ka irinen dzevapi: ‘’Ah, ah! Na dzanava.’’ Palo dova ka puqenle: ‘Kova to dini?’’ Ov ka irinel dzevapi : ‘’Ah, ah! Na dzanava.’’ Palo dova ka puqenle: ‘So ka phene palo manush kova isine tumenge biqaldo?’’ Ka irinen dzevapi: ‘’Ah, ah! Na dzanava.’’ Tedani o Allah kotar e havaja ka phenel: ‘Hovavgja! Uravenle dzehennemeske idjencar thaj praven leske o vudara e dzehennemeske!’’ Ov ka osetinel bilaqi mirish, zoralipe e dzehennemesko, thaj ka qedel leske o kaburi kaj leske kukja ka nakhen kotar jek ki javer rig. Palo dova ka avel leske manush rumime mujesko, melale shejencar thaj bilaqe mirish thaj ka phenel leske: ‘Loshalo ov akava i dive kova i tuke obeqimo’’ Ka puqele: ‘Ko sijan tu , to muj i bilaqo thaj aveja akale loshno haberencar?’’ Iringja dzevapi: ‘Me sijum tiri rumimi-loshno buti.’’ Ov ka phenel: ‘Devla ker kaj o Kijametesko dive na ovel nikana!’’

Kabursko  azabi

Kaburi isi iskushenje thaj dejipa e hesabesko, thaj dzivdipa ando leste ja shukaripe ja bilaqipe. Manush merela ano dova ano so dzivdingja, thaj ano dova ka ovel dzavgando. Palo dova jek grupa ka kuvel ano dzeneti, dujto ano dzehnemi. Kaburski kazna thaj nagrada isi potvdimi Kur’aneja thaj suneteja. Akava mothavi amenge o ajeti: ‘’On sabaheja thaj akshameja  ka oven ano jag przhime, thaj keda avela o Sahati: ‘qiveni e faranosek manushen ani majbare muke!’’ (El-Mu’min, 46.) Odova mangela te phenel kaj o faraoni thaj odola kola dzele palo leste, qivenape ano duk e dzenemeski sabaheja thaj aksamaeja sa dzi ko Kijamtesko dive. Ko Kijamtesko dive lenge ruhja-

dushe k aoven pande lenge trupoja ani  dzehennemski jag. Hadisi kova vakeri palo akaja tema isi dosta thaj sahi isi. Phiravipe kotar e  Aiše r.a. kaj oj puqla e Pekambere, sallallahu alejhi ve sellem, palo kaburesko azabi, thaj ov iringja lake dzevapi ‘’Ja, Aiša. Kabursko azabi isi qaqipe.’’ ‘Palo dova, phenela e Aisha, ‘’Pekamberi, sallallahu alejhi ve sellem, palo sakova  namazi molinela e  Allahe te kurtlinel kotar o   kabursko azabi.’’ (Buharija i Muslim) Ebu Hurejre r.a. phiravi kaj  o Muhammed, sallallahu alejhi ve sellem, phengja: ‘Keda dajek tumendar isi ko teshedu (poslune beshibasko ano namazi) ne rodel garavipe kotar o  Allaha ano shtar: Devleja dema garavipe kotar e džehennemski jag,  kaburesko azabi, kotar o iskushenje  zhivotosko thaj  meribasko  thaj kotar o bilaqipe e manushengo thaj bilaqipe e  mesih Dedzalesko.’’ (Buharija i Muslim) Abdullah ibn Omer phiravi kaj o  Pekamberi sallallahu alejhi ve sellem, phengja: ‘Keda tumendar dajek merela, mothavipe  leske sabaheja thaj akshameja lesko than. Te i stanovniko e dzenetesko mothavipe leske o than ano dzeneti, tej stanovniko e dzehennemesko mothavipe  lesko than ano dzehnemi, thaj ka ovel pendo leske: ‘Akava i to than thaj ka adzikereltut ko Kijametesko dive.’’ (Buharija i Muslim)

Sebepja e kabureske azabesko

Isi pobuter mothavipe palo dzunaja, kola kergjalen thaj ka trpina kazna ano kaburi, amen ka lepara disave: phiravipe javerengo lafi, vakeripa palo javerestar, bisiguripa kotar o muter, kldiba e  namazesko bizo  angleder perdo shuzharipa, mukipe e  namazesko thaj nashukar odnos premalo leste, hovaipe, mukipe palo dejipa e zekatesko , zinaja, qoripe, shpijunluko, phiravipe nashukar buqengo mashkar muslimanja, lejipa e  kamatako, te na de azhutiripe odoleske kasko hakaj i ushkavdo, pijiba e  alkoholesko, bizo sebepi  mudaripa thaj javer.

Save vrste e kaburske azabesko thaj  kaznengo, ano hadisja  kola citiringjam  leparipe isi kuvipa  qelikoske  qekiqeja, ja diso javereja, kotar e rig e  melekoski, thaj  ciknaribe e  kaburesko. Soj panda, Pekamberi, sallallahu alejhi ve sellem, lepargja qedibe ano kaburi. Abdullah ibn Omer mothavi kaj  Muhammed, sallallahu alejhi ve sellem, phengja: ‘’Akava manush (Sa’d ibn Muaz), sebepi kaske o  Arsh  kelvgjape thanestat, kaske pravde o vudar e havajake thaj kaske dženazake  isine  70 000 melekja, doživingja  ciknaribe ano kaburi, thaj palo dova isine lokjradilo leske.’’ (En-Nesai) Ano javer vakeriba beshela: ‘Te si dajek kaj shaj isine te kurtalinel kotar o ciknaribe e kaburesko, kurtalinela isine Sa’d ibn Muaz. Ov osjetingja kaburske ciknaribe thaj palo dova isine lokjradilo leske’’ (Sahihul-džami’)

Lenge trupja rumundile, samo aqile haberja palo lende

Sebepi sa akalesko, qera vizita e mezarjengo thaj te ovelamen ki godi kaj tajsa ka ovel i amaro qher, manglam amen odova ili na, thaj te pripremina odova, so ka qerel amenge o kaburi buvli dzeneteski bashqa. Ko odova ne qivel amenge ki godi o mothavipe kova avena.

Ibn Redžeb phiravi kaj o Sabit El-Bunani kuvela isine ano mezarja thaj phenela isine: ‘Lenge trupja rumindile, thaj aqile haberja olendar. Qaqipake o ulavipe pashe, thaj o kedipa-sastano dur.’’ Hasan Basri  na sine celo dive qere, ked irigjape, puqlele: ‘Kaj isinan?’’ Iringja dzevapi: ‘Isinum amalencar  kola qivena isine mange ki godi keda bisterava, thaj kola na qerena mo lafi, thaj na qerena mo lafi te na qerdzum me lengo lafi .’’ Ko akava lafja kereske manusha phende leske : ‘But shukar AMALA! Koj odola?’’ iringja dzevapi ‘on i stanovnikja amare mezarengo.’’

Ibn Ebi Dunya phiravi kaj oi Abdullaha ibn Sadake ibn Mirdasa kova phiravi kotar po dat kaj ano jek gav ano Irako zhivinena isine trin prala, kolendar jek isine presedniko, dujro barvalo trgovco, trito verniko. Keda o pral verniko isine ko meriba, ale leske o prala ki vizita, ov phengja lenge: ‘Keda merava nandzarenma thaj pakjarenma ano skromno qefinja thaj ko mo kaburi hramonen-pishinen:

Savo shukaripe predstavinena e dunjajajke  laqipa

Odova ko dzanela kaj anglo Allah ka del hesapi

Keda sakola nepravdake ka ovel kaznimo, thaj sakola shukar bukajke ka ovel nagradimo

Panda so phengja lenge, redoja te keren vizita leske mezareske, kaj shaj dola vizitatar diso te ikalen-siklon. Thaj on shundele, o pral kova isine presedniko, jek dive  nakla kuzalo  mezarja thaj iringjape dzi ko pralesko kaburi, samo keda pashilo shungja kaj diso zoralo pelo ano lesko mezari,  thaj kotar i dar posigate nashla. Akshamesko dikla ano suno pe prale thaj ano suno puqlale: Prala, so isine odova avdive so me shungjum? Iringja leske dzevapi: ‘Odova isine qeliqno qekiqi kova pelo upari mande. Pendilo mange: ‘’ Diklan li kaj filan filan diveste jeke manusheske qerdili nepravda, a  tuna dzelan te azhutirinele-pomozhinele.’’ Ked ushtingja, akhargja pe prale thaj pe malen thaj phengja lenge: ‘Odova so amaro pral phengja te pisina ko lesko mezari valjandilo te pisina ko dajek javeresko. Oveni svedokja kaj kotar avdive na mangava vishe te ovav presedniko.’’ Pali pi odluka dengja haberi thaj e halifaske Abdulmelika ibn Mervana kova prihvatingja leski odluka. Palo disavow vreme I le da kergja vizita o  Melek meribasko. Ko meriba pe praleske dengja emaneti: ‘Keda merava qivma kuzalo mo pral thaj ko mo mezari pisin:

Ano save na dunjajake laqipa ka qere zevko

Odova kova verujnela kaj o Meleko leski dusha ka qinel

Thaj kaske tesno kaburi kher ka ovel.

 

Phengja leske te qerel vizita leske mezareske thaj te kerel dova leske te shaj o Allah te dele rahmeti. Pral phergja po amaneti thaj, trito dive palo pralesko meripa, pashola isine praleske groboste , shungja halabuka ano lesko kaburi sebepi kolako ka ikalena isine pi godi. Odoja rat dikla e prale ano suno  thaj puqlale: ‘’Prala,  da li alan amenge ani vizita?’’ Iringja leske dzevapi: ‘’Na. Keda dzaja nane vishe iriniba ki akaja dunjaja.’’ Phen mange sar isijan?’’ Iringja leske dzevapi : ‘Shukar isijum, palo tevbe thaj ikstifari kaj kergjum. Qaqipaske ani tevba isi qivdo sakova shukaripe.’’Palo dova puqlale : ‘Sari amaro pral?’’ Iringja leske dzevapi: ‘Ov i ano shukar drushtvo.’’ ‘So shaj te phene mange hari but palo tumaro hali’’, puqla palem? Pral irindza leske dzevapi ‘Odova so qereja siguripa ka arakhe. Odoleske qertu hazeri e dromeske kova adzikeritu.’’ Palo odova, lengo trito pral mukla e trgovina thaj po vreme dengja e  ibadeteske. Allah dengjale qave kova isine but sposobno trgovco kova but sigate vazdingja thaj bajrikergja o kapitali kova isinelen. Lesko dat na dikla but palo kapitali, thaj keda alo meribasko sahati, phengja pe qaveske: ‘Keda pratinejama  kotar o dunjaluko but neka perel tuke ki godi o meripa thaj bilaqipe e kaburesko.’’

Terbija keda meripe thaj dzenaza

Meripe isi qasha koja sako mora te pijela.  Dejipe godi ko meripa isi majefikasno drumo kaj e pohlepa palo dunjaluko achavelpe, jag palo amare strasti thaj bilachipe achavi, thaj amare mangipa anenpe ko jek normalno niveli.

Amaro gendo/cilji kaj akale teksteja lepara ki godi palo amare duznosti thaj obaveze premal o mule thaj te mothava o drumo sar te nakhavenpe, sar o islami mangela, nashalipe jeke kotar o qlani e familijako, dziko koj amenge pashe ja isi amenge amal.

Nagjaripe e Mulesko

Kobor i islami dela vazhnost e shuzipaske thaj higijenake sakole manusheske, majshukar dikhelape ano fakti kaj u mulo manush mekelape ano kaburi nagjardo. Akava, astarelape ko autentiqno/sahi hadis kova phiravela o Ummu Atijje, r.a, kote phenelape kaj, palo meripa, Pekambereske, s.a.v.s, qajake naredingja:

«Nandzarenla phanjeja 3 dzi 5 puti, ja pobuter, a ano posluno qiven kamfori thaj poshmineni kotar o sasti rig lake truposke thaj toveni jekto odola kotora e truposke sar so lelape abdesi!».

Akale kanunestar iklola samo o shehidi shehidi. Ov qivelape ki phuv pere rateja, kova na tovelape, thaj sebepi odoleski i kaj o rat ko Kijametesko dive ka ovel ispati-svedoko leske angazhiripaske ko Allahesko drumo. Dzanelape kaj o Pekamberi, s.a.v.s, pali mariba-bitka ko Uhudi, keda parunena isine e shehiden, naredingja: « Qivenlen ani phuv lenge rateja!».

Paqaripe e mulesko – qefini

Ano Islami sar pravilo na dela paqaripe samo e dzivde manushesko veq i e mulesko. Lesko trupo, isto, mangelape te ovel uqardo i akale situacijake majshukar i parne cefinja, so ko jek rig dela simboli e shuzhipasko, thaj amari nada kaj akale dunjatar nakavaja ani javer dunjaja bimrlame, shuzhe kotar o grehja akale dunjalukoske dzivdipastar. Pekamberi e islamesko, s.a.v.s, preporuka ,kaj shukare te phirava parne sheja, soske upralo lende, o mrlanipe but sigate diklola . Parne sheja thaj qefinja preporuka dendja i mule manushenge, so ki jek rig mangela te mothavel pali gajla kola sile o Islami palo manusha ani sakoja situacija. Ano hadisi kova phiravela o Semure b. Džundub, r.a, Pekamberi, s.a.v.s, preporuka dela: «Phiraveni parne sheja, soske on poshizhe thaj poshukar, thaj tumare mulen paqaren ano parne qefinja!»

Paruba, pratiba thaj phiravipe e dzenazako

Korokoro o procesi e keldibasko, pratibasko, phiravibasko e dzenazako isi qivdo ano uqo than kotar o Islamesko siklovipe. Ano hadisi e  Ebu Hurejre, r.a, shukar dikhelape kobor i bari nagrada odoleske ko keldini e muleski dzenaza thaj kova pratinela e dzenaza dzi ko kaburi . Allahesko Pekamberi, s.a.v.s,

obeqinela: « Ko keldini e dzenaza ka ovele nagrada sar jek kirati a odova kova mule manushe pratini dzi ko lesko grobo,  thaj beshela odote dzi na qivelape ani phuv, ka ovele nagrada sar 2 kiratja. Jek kotar lende, isi baro kobor baro o brego e Uhudesko,!». U Buharijasko mothavipe, ko puqipa: « Kozom bare o 2 kiratja?», Pekamberi, s.a.v.s iringja dzevapi: « Sar duj bare bregja!». Muklo i, keda pratina e dzenaza, te phirelpe anglo thaj palo late, lake saste thaj solake rigata, sem odoleste kova ko grast ili javer transportno sredstvo, ov, tedani, mora te dzal pali dzenaza. Akava po koreno araki ano hadisi kasko mothavipe hramonde pendzardutne muhaddisja Ebu Davud, Tirmizi, Nesai, Ibn Madze, Ahmed, Ibn Hibban, Bejheki, Tahavi i Tajalisi. Mangelape te mothavelepe i tej dozvolimo te phirelpe angle thaj palal e dzenaza,  soj odoleske si zoralo mothavipe kotar o Pekmaberi, s.a.v.s, preferirinelape pratiba e dzenazako palal. Alija, r.a, phengja: «Phiriba pali dženaza povredno kotar o phiriba angli dženaza, sar soj nama ano dzemahati povredno ando namazi kova kldinipe korkori!»

Dzenaza-namazi

I kaj nanenla e dzenaza namaz ni rukja ni sedza, akava ibadeti akharipe namazi. Akava namazi nane nishta nego dova e mule manusheske, ani koja molina e Bare Allahe te dela rahmeti, thaj te lokjarel dejipa e borxhesko ano kaburi thaj ko Kijameti. Odoleske but vazhno kaj ki dzenaza te len kotor pobuter manusha, a soj pobuter te oven vernikja thaj te pakjan ko baro Allah thaj leske te na qiven nisave amale. Ani Ebu Hurejra, r.a, mothavipe Allahosko Pekamberi, s.a.v.s, phenela: « Keda merela dajek muslimani, i leski dzenaza keldinena 100 muslimanja thaj molinenape leske, lengi dova ka priminipe!». Ano Ibn ‘Abbaseski, r.a, mothavipe o broj odolengo kola kldinena e dzenaza i potikno. Ano akava mothavipe Pekamberi s.a.v.s, phenela:

« Naka merel nijek muslimani, thaj leski dzenaza kldinena 40 manusha, kola e Allaheske na lena amale, thaj lengi dova tena ovel prihvatimi !». Keda kldinipe e dzenaza namazi but i vazno te phenenpe 4 tekbirja. Keda phenelape jekto tekbiri vazdenape o vasta, ano 3 javera tekbirja odova na kerelape. O vasta pandenape sar so pandenape ano javera namazja. Disave razlike isi keda kerelape namazi e dzenazako thaj sebepi dole razlikengo isi meshebi kaske pripadineja.Ano  hanefijsko mezhebi, palo jekto tekbiri, dzilavelape Subhaneke, plus:

Dželle senauke; palo dujto – salavati, thaj palo trito – dova, a palo shtarto tekbiri delape selami thaj dospinipe kldibe e  dženaza-namazesko.

Qivdipa ani phuv

Kaburi hrandelape kozom e kvash e manushesko trupo ja kozom o dzuksi, a shukari i pohor. Ko krajo-dno e kaburesko, ki rig e Kiblaki, ka pravelpe jek horipe, odoborom buvlo thaj lugo kaj o mulo manush shaj te resel, odoborom kaj oj shaj te qivelpe thaj o kaburi praktiqno aqol quqo thaj te ovel kerdo samo e phalenge kola redinenape thaj e phuvjake koja irinipe ano kaburi. Akava horipe akharipe lahd. Akaja praksa isile koreno ano Ibn ‘Abbasesko, r.a, mothavipe kotar o Pekamberi s.a.v.s, phengja: « Amenge o lahd a javerenge i o shekk!». Shekk, mangela te phenel qivdipa e mule manushesko ano mashkar e kaburesko, thaj akaleja Pekamberi, s.a.v.s, mangla i ano akava te na ova sar javera. Sakova manush qivelape ulavdo ano piro kaburi, a te isi mangipe, muklo i pobuter mule manusha te qivenpe ano jek kaburi, samo so sakova manush ulavelape kotar o javer mnaush puvjaja koja qivelape mashkar lende. Te isi situacija keda o manush merela ko pani, dur e phuvjatar, ka tovelpe, paqaripe ano qefinja, kldinelpe lake dženaza-namazi thaj ka ovel mukli ano pani.

So phenelape keda mekelape o mulo manush ano kaburi?

Keda mukaj e mule manushe ano kaburi  ka vakera: Bismillahi ve ‘ala milleti Resulillahi. Akava arakhela po koreno ano ‘Abdullah b. Omeresko, r.a, mothavipe kote phenelape kaj o Pekamberi, s.a.v.s, phengja: «Bismillahi ve ‘ala milleti Resulillahi» / «Allaheske naveja thaj ano dini e  Allaheske Pekambereske», dajek puti: «Bismillahi ve ‘ala sunneti Resulillahi» / «Allahoheske naveste thaj palo sunneti Allaheske Pekambereske», a dajek puti: «Bismillahi ve fi sebilillahi ve ‘ala milleti Resulillahi» / «Allaheske naveste, Allaheske dromeste thaj ano dini e  Allaheske Pekambereske».

Dejipa e gajretlukoske

Meriba e kamle manushesko isi nashalipe kova nashti ki dunjaja te platinipe. Samo jek nacin, dzi jeke thane, te tiknara e duk thaj te ikala e zhal odole manusheske,  jeke laqe thaj uteshno lafeja, kova shaj te ovel mehlemi-leko ranaka koja uli ano vilo odole manusheske.

Ani praksa Allaheske Pekambereske, s.a.v.s, asavko nacin dejipa gajreti isine pendzardutno. Ov, sar dikhelape kotar pobuter vakeriba, arakela isine drumo sar te pashol dzi ko odola kola arakhenape ani zhal dendindoj lenge sabri thaj qivindoj lenge ani godi pali nagrada kotar o Devel baro te aqile sabrlije thaj te qerde sar so mangelape ano akala phare momentja, kote akaleja mangla psiholoshki te oven poloke. Dikhen sar o Pekamberi s.a.v.s. delamen nasijati ko shukar lafi thaj mothavipa pere islamsko osecanja sar te pashova dzi ki familija e mule manusheske. Muhammed b. ‘Amr b. Hazm, r.a, phiravela kaj Pekamberi, s.a.v.s, phengja: «Baro Allah sakole verniko kova ano momenti e meribasko dela gajretluko thaj mothavi po osecanja pere praleske, ko Kijametesko dive ka oven uqarde qasno shejencar  thaj ovelen uqipe-dostojanstvo». Ano javer mothavibe, kola kotaro Pekamberi, s.a.v.s, phiravela ‘Abdullah b. Mes’ud, r.a, phenelape: « Ko dela gajreti thaj akaleja bajrikerela o sabrluko odole kaske dajek mulo, isile nagrada sar odova kaske dajek mulo i qerdza sabri!». Gajretluko shaj te delpe ko razno nacin. Bazicno, ano odola lafja e gajretlukoske valjani te molina e bare Allahe te del nagrada doleske koj ani zhal, te kerele zoralo, te akharelpe shukar akale probaja kotar o Allah dz.s. te oprostinel thaj te del rahmeti e mule manusheske. Usame b. Zejd, r.a, mothavela kaj jek Pekambereski qaj, biqalgja manushe te akharele thaj te mothavel leske palo meripe lake qavesko, kote o  Pekamberi, s.a.v.s, phengja akale manusheske: « Dza dzi olate thaj phen lake, qaqipaske, Allaheske pripadinela odova so lela thaj so dela, thaj oleste sa isile roko, te naredin olake te kerel sabri i neka adzikerel Allaheski nagrada!».

Keripa e habasko e familijake kaske mulo o manush

Keda desinipe o meriba, a posebno keda dajek isine kamlo sar soj: daj dat, qave, rom ja romni thaj javera, o familijake qlanja isi ano posebno situacija e zhalaki, normalno kaj ni na lena godja palo kerdipa e habasko. Ano asavke situacije palo Islamesko kodi, javer familijake pashe dzene, komshije thaj amala mangelape te dikhen odoja buti te keren thaj te anen habe ano lengo kher. Akava isile po koreno ano mothavibe kotar ‘Abdullah b. Dža’fera, r.a, kote phenelape: « Keda avela e informacija palo Dza’feresko meriba, Pekamberi, s.a.v.s, phengja: «Kereni habe e Dža’fereske familijake, soske olen akana isilen gajla!». Dikehna kaj Islameske kodekseja na mukena nijek detalji ano dzivdipa e manushesko thaj save paznja thaj briga pratainela sakoja situacija ani koja arakhelape o manush thaj dikhelape te reshinipe ko majshukar nacin. Samo bibahtake,  te dika  akava islamsko kodeks e ponashibasko  thaj te lokjara amen keda desinipe o meripe,buter amendar,  lele naisalmsko nacin, thaj poshminde te keren but baro habe odolenge kola isine ki dzenaza , ja irinenape kotar e dzenaza ano kher e mule manushesko!!!

 

Savi korist isile o mulo manush kotar o dzivdo?

a) dova e muleske

Mulo manush ka ovele korist kotar e dova e dzivdestar keda kldinelape e dzenaza ja palo dova, kera jek dova e muleske. Allahesko Pekamberi, s.a.v.s, kergja dova jek ko meriba jeke kotar leske amala-ashabja. Akakja dova piravel o Avf b. Malik,

r.a, : « Odoborom manglum akaja dovaja, kaj me manglum te ovav odova mulo manush!». So phengja o Pekamberi, s.a.v.s, ani dovaja e mule manusheske? Te dika: «Allahummegfir lehu verhamhu, ve ‘afihi va’fu ‘anhu, ve ekrim nuzulehu, ve vessi’ mudhalehu, vagsilhu bi-l-mai ve-s-seldži ve-l-beredi, ve nekkihi mine-l-hataja kema nekkajte-s-sevbe-l-ebjeda mine-d-denesi, ve ebdilhu hajren min darihi, ve ehlen hajren min ehlihi, ve zevdžen hajren min zevdžihi, ve edhilhu-l-Džennete ve e’izhu min ‘azabi-l-kabri ve min ‘azabi-n-nari» /

«Allah, oprostin mange thaj dele rahmeti. Zastitinle thaj jeftisar-oprostin leske dzunaja. Ker shukar lesko than beshibasko, thaj kerle baro. Tovle phanjeja, iveja thaj ledoja shuzarle kotar o dzunaja sar so shuzhareja parno shej kotar mrljanipe. Promin lesko ker polaqe jekeja, polaqe familija thaj polaqe romna. Qivle ano dzeneti thaj spasinle kotar e kabureski kazna thaj Jag».

b) perdipe biperdo ibadetenego (postibe, amaneti)

Te o manush kova mulo isinile obaveza te kerel ibadeti, a na kergjala, odova ka perel dajek leske familijatar ose leske naslednikendar. E’Aiša, r.a, phiravela o  hadisi kote  Pekamberi, s.a.v.s, phenela: «Ko merela, a aqilo dugo postibe, ka postinel leske majpashe dzeno!».

Ano Muslimesko mothavipe, Burejde, r.a, phiravela kaj jek dzuvli puqla Allaheske Pekambere, s.a.v.s: «Allahesko Pekamberi, midaj isinela duznost te postini jek masek da li me mora isijum te postinav lake?».Pekamberi, s.a.v.s, iringja lake: «Postin olake!». Dzuvli panda puqla: «Oj nikana na kergja hadzi, shaj li me te kerav olake?». Pekamberi, s.a.v.s, je iringja olake: «Ker olake hadzi!».

c) Irinipa e borxhesko

Te o manush kova mulo isinile borxhi, leske pashe dzene isilen obaveza te irinen o borxhi. Odova i najshukar te kerelpe panda te na kldinelpe e xhenaza. But i primerja kotar e praksa Pekambereski, s.a.v.s, kola mothavena palo odova. Sar soj primer, ano mothavipe e Džabir b. ‘Abdullahesko, r.a, kote o Pekamberi, s.a.v.s, na mangla te kldinel e xhenaza e manusheske kova isinele borxhi, dzi o  Ebu Katade, r.a, na lela upari peste te platinel lesko borxhi, tek palo odova Pekamberi, s.a.v.s, iklilo anglo dzemahati thaj klndidja e xhenaza!

d) shukar buti koja kerela e mulesko qavo

Sa so qavo kerela kotar o shukar buqa, dzala ano konto leske dajake thaj dadeske i thaj on ano dova isilen nagrada kote e qaveske kotar o sevapja nishta na cidelape. Isi but mothavipe kola mothavena palo dova saro soj kotar o Buharija, Muslim, Nesaija, Tirmizija, Ebu Davud, Ibn Madže, Malik, Ahmed, Bejheki ano kola ashabja puqena da li ka ovenle nagrada on thaj lengi daj thaj dat, te on lenge ulavena sadaka, ja kerena dajek shukar buti. Pekamberi, s.a.v.s, iringja lenge dzevapi kaj ka kovenle nagrada. Dova e qaveski pere dadeske thaj dajake prihvatinipe i but doprinosini e mule dajake ja dadeske.Ebu Hurejre, r.a, phiravela Pekambereske, s.a.v.s, lafja kola potvrdinena odova: « Keda o manush merela leske buqa pangjona, samo na ano 3 situacije: trajno-stalno sadaka dzandipa koleja javera koristinenape i thaj shukar barjardo qavo kova ka kerel leske dova!»

e) trajno sadaka – vakuf

Mulo manush ka ovel bari korist kotar e trajno sadaka, javer lafencar kotar o vakufi, dali o mulo manush mukla dova ja dajek odova qerela leske mangipastar palo lesko meriba. Odova shaj te ovel kerdipa e dzamijako, drumosko, bolnicako, qeshmako ili bilo so ka koristini e manushenge thaj sa dzi trajini odova  hajrati leske ka nakhel e nagrada thaj ov odolestar ka ovele korist, so dikhelape kotar o citirimo hadisi

f) siklovipe kova aqavgja

Sakova siklovipe, qitapi, nasijati-saveti thaj javer kova o manush mukela palo peste so ka koristinel e manushenge, ka ovel vrednimo ko Kijamtesko dive a o mulo manush ka ovele korist i palo piro meriba Te I dajek odova qerela kotar o leski familija, qivdo leske siklovipa, ka del e mule manusheske korist i palo lesko dzaipa kotar e dzivdipaski pozornica, sar soj mothavdo ano hadisi

Vizita e kaburengo

Vizita e kaburengo i korisno e mule manusheske, thaj i dzivde manusheske. Bimuklipe-zabrana te vizitirinelpe o kaburja-grobja, koja ano poshmiba isine aktuelno, promisali hadiseja koleja odova mukelape. Burejde, r.a, phiravela kaj o Allahesko Pekamberi, s.a.v.s, phengja: «Kergjum tumenge zabrana te kerelpe vizita e kaburengo, a avdivestar keren lenge vizita!».

a) savi korist isijamen te kergjam vizita e kaburengi

Bari korist isi odole kova qerela zijareti e kaburengoro soske te qivel peske ki godi kaj i ov jek dive ka pashlol ani odoja shudri thaj panjali phuv i kaj ka ovel samo habe e qirmenge. Ano but mothavipe kova belezhini o Ebu Davud, Nesai, Ahmed, Bejheki, Hakim, mothavelape kaj vizita e kaburengo lenape but bare lekcije, barjaripe o shukaripe, qivelape ki godi o ahireti, anela o asva ko akja thaj o vile ovena posetljiva thaj posuptilna.

b) korist e mule manusheski

Kotar e  kabureski vizita mulo manush isile bari korist . Odova i mothavipe selameja kova biqalelape mule manusheske thaj dovaja dzi ko baro Allah te oprostini leske grehja thaj te kurtnile kotar e dzenemeski jag. Odoleske keda posetina o kaburja, mangelape te irinape nakari lenge stanovnikja, soske on shunennamen,i ako amen odova nashti te dikha. Ko puqipa e Aiše, r.a, sar te obratinape e mule manushenge, Pekamberi, s.a.v.s, phengjaj lake vaqer:

«Es-Selamu ‘ala ehli-d-dijari mine-l-mu’minine ve-l-muslimine. Ve jerhamullahu-l-mustakdimine minna ve-l-muste’hirine. Ve inna inšaAllahu bikum lelahikun!» /

« Ne ovel mir upral o vernikja thaj muslimanja, stanovnikja akale kheresko. O Allah ne deltumen rahmeti odolenge kola angleder mule thaj akana sigate mule. Amen inshallah siguripa ka pridruzhinamen tumenge!».

But i shukar keda kerja selami mule manusheske, a keda keraja dovaja te irinamen nakhari e kibla.

c) drabariba –qitiba e Kuranekso ko kaburi

Dzande manushe-uleme sile sasave stavja palo qitibe e Kuranesko ko kaburja. Disave odova zabraninena, disave odova mukena. Odola kola zabranien akava pandena odoleja kaj nane nisavo hadisi ose praksa e Pekambereski kaj kerdili akaja buti.

So on dozvolinena i te akharelpe selami thaj te kerelpe dovaja e mule manusheske. Mangipe te opsrostinenpe o dzunaja bazirinenan ko Osmana b. ‘Affana, r.a, mothavipe kova phenela kaj o

Pekamberi, s.a.v.s, keda zavrsinipe isine o perdipe phuvja e kaburesko beshela isine upral o kaburi thaj phenela isine:

«Rodeni te oprostinelpe tumare praleske thaj molinentumen e Allaheske te ovel zoralo, ole ano momenti puqena!».

Odola kola mukena qiitbe e Kuranesko ko kaburja piro koreno astrena ano hasen-mothavipe, e imam Bejhekija kova ano Sunen phenela kaj ‘Abdullah b. Omer, r.a, isi mustehab te qitine poshmiba thaj krajo e surako El-Bekare, ko kaburi, palo qivdipa ano kaburi e mule manushesko. Imam Nevevi, isto, mothavela amenge o misla e  imam Šafijaski kova smatrinela kaj mustehab te qitinibe diso kotar o Kur’ani, a te qitinipe celo Kur’ani pana poshukar. Mangelape te phenelpe kaj shukar e mule manusheske te qitinibe diso kotar o Kur’ani ani dzamija ja khere, te moline e Allahe te del rahmeti e muleske i te dele piro oprost. Kedipa-grupno ano kher e mulesko thaj qitiba e Kur’anesko jase javer ibadetesko nane nisavi podloga ani Pekamebreski s.a.v.s. praksa thaj praksa leske ashabengi-amalengi, ni ani praksa jekto genereacijengo e muslimanengo.

jevme-ashura

Bismillahir~Rahmanir~Rahim 

Rabbi shahsli sadri ve jersirli emri vahlu uktettu mil insani ve juhavli kavli ve elhamdulilahi rabbil alemin ve salatu ve selamu ala sejdina ejbija ve murselin ve ala ali ve ashabi juhseu bin sunetim jevme u din allah dzealna minhum ve min ledhine amenu ve amilu salihat vetevas  bi hak vetevas bi sabr amin ja rabil alemin thuma ema abad

sel. al.

Poshmiba  neve hidzretske (1433) bersheja anglo amende isine jek shukar dive, dive “Jevmu Ashure” (kova perela deshto dive e masekesko Muharrem). Odova i dive kova akharipe “Idu-l-enbija” (Bajrami e Devleske Pekamberengo).

But hari Devleske Pekamberja kola nakle  , a nane pande akale diveja, thaj kaj o Allah dz.s. pere Pekamberenge ano bilosavo naqin mothavgja palo rahmeti akale divesko. Allah dz.s. ano Kur’anu phenela kaj o vreme ulavgja ko deshuduj masek, thaj kotar deshuduj masek shtar isi ulavde (Eshuri-hurum). Odola i masekja ano kola na isine muklo te qorelpe rat thaj te kerelbe mareba. Panda anglo Islami, thaj palo dova muslimanja akceptirindelen. Kotar odola ulavde shtar masek jekto isi Muharrem, palo odova Redzeb, Zul-kade thaj Zul-Hidzdze. Sar so dikhena, jekto masek ani amaro hidzretsko bersh isi jek kotar o maseka kola ulavenape thaj ando kaste arakhelape jek mubarek dive. Deshto dive e Muharremesko ja Jevmu ashura isi mubarek dive thaj sa o narodja anglo Islami ikerdele thaj poshtindele.

Phiravi o  Ibni Abbas radijallahu-anuhu kaj o Devlesko Pekamberi s.a.w.s, alo ani Medina, thaj odote arakla e  Jaudijen (jevrejen, kola dzivdinela isine odote) kaj  postinena akava dive (jevmu ashura), o  Devlesko Pekamberi puqlalen:

“Soske, (kole sebepestar) odova kerena?” On dendele dzevapi: “Akava i o dive keda o Allah kurtalidza e  Musaa a.s., Benu Israilen thaj leske nipjen”. Dzanelape kaj odova dive o Faraoni thaj leski vojska isine uqarde panjeja ano  Lolo denizi, thaj kaj o Allah dz.s. kurtaljindza e Mussa a.s.

On phenena kaj sebepi doleske postinena kote mangena te den respekti palo dova dive. Allahesko Pekmaberi s.a.w.s, iringja lenge dzevapi: “Amen isijamen poreklo tumendar thaj ov (Musa a.s.) amenge pashe thaj amen le priznaina  sar e Allaheske Pekambere thaj i amen ka postina.Tedani o  je Pekamberi  naredingja te postinipe akava dive sa dzi na ali e naredba palo postiba e Ramazanesko. Aviba e naredbako palo masekesko  postiba (Ramazani), Allahesko Pekamberi s.a.w.s, isi kerdili doleske kaj te kerelpe razlika mashkar amende, jevreja thaj kristijanja (soske on ko jek piro naqin ikerena sine akava dive), thaj ov phengja kaj amen te postina 3 dive (enjato, deshto thaj deshujekto dibe e Muharemesko). Akale diveja isi pande disave situacije thaj Gazalija ano piro qitabi mothavi sa soj ulo ko akava dive. Panda te nakha ko akava mothavipe palo akale divesko, te citirina jek hadisi ano koleste o Allah dz.s. mothavela kobor i vazhno o postibe thaj phenela: “ Vash palo postibe Jevmu-Ashure, me ka  lav lafi ko Allaho thaj ka molinavle kaj odoleske ko postini odova dive  kaj odova te ovel leske sar kefareti (e dzunajenge kola kergja ano bersh kova nakla)”.

Kotar akava  hadisi dikhelape shukar kaj  postibe e  jevme-asuru shukar thaj odova ko postini ano alav e Allahesko isile bari nagrada. Keda qeraja lafi palo akava ulavdo masek Muharem,  Allahesko  Pekamberi s.a.w.s, phengja panda akava:

“Palo  farz postiba (Ramazani)  Allaheske je majlaqo  postibe kova postinipe ano akava masek  (Muharrem).”

Amende o sufije (dervishja) isilen tabijati te  postinen jekto desh dive e muharremesko, thaj deshto dive te kerelpe ashura. Akava i leparipa ki situacija keda e Nuheski a.s. brodi aqilo ano brego Dzebelu-Dzudijji, keda qedinde sa soj habasko ko brodi te kerelpe jek jekethane-zajedniqko a sar na sine but kotar o habe, sasostar pohari, kerdili disavi qorba (kasha), thaj akava isine lenge te haple. Ano disave amare phuvjake thana akava i tradicija, pobuter muslimanenge khera qerena ashura thaj na mangelape te aqaven akaja tradicija.

Akava sar so dikhelape panda jek situacija koja leparipe ko Nuh a.s.thaj lesko narodo, thaj e vernikeknge dela zoralipe te oven samo kuzalo Allahu u ita’atu (te ovel shundo).

Musasko a.s. phiravdipe prekalo Lolo denizi. Odova i Jevmu-asura. Ibrahima a.s. Nemrud frdela ani jag te tablol, thaj so ovela? Kerdili jek bari jag, kolake niko nashti isine te pashol. Thaj keda e  Ibrahim a.s. frdinde ani jag kotar jek katapulti, te dika so ovela?! Avela o Ibrahim a.s. Dzibril-emin thaj phenela leske: “Biqalgjam o  Allah te anav tuke e  meleko kova ka pudel kaj e jag te aqol, thaj te kurtaline”. Phenela o Ibrahim a.s.: “Allah dzanela pali mi situacija thaj me na rodava nikastar azhutiripe samo kotar o  Allah”. Palo dova alo ajeti: “Ja naru kuni berden ve selamen …( O, tu jag, ov shudri thaj te kurtlinele…).”

Phenena o mufesirja, kaj palo akava “Berden” (shudro) na alo “Ve selamen” ( thaj te kurtalinele) Ibrahim a.s. ka ovela isine ledo, soske o Allah so phenla odova da ovela. Sar so dzanelape kaj e jag samo tablola, przhinela qaqipaske o  Ibrahim a.s. ka ovel isine ledo te na avela isine da akava te kurtalinela. Akava i  Jevmu-ashura.

Ko akava dive  o Junus a.s. isine kurtalimo kotar o maqo. Ko akava dive o Sulejman a.s. isi ando ani proba keda isine lestar lelilo o barvalipe thaj zoralipe, thaj ko akava dive o Allah dengjale po rahmeti. Ko akava dive o Allah dz.s. Ejjubeske a.s. palo pharo nasvalipe thaj nashaldipe e barvalipasko, irindza o sastipe thaj barvalipe. Jusuf a.s. ko akava dive isine ikaldo kotar o bunari. Sebepi sa akaleske akava dive akhargjola Idul-enbija.

Phiravi o Mes’ud radijallahu-anuhu kaj o Devlesko Pekamberi phengja: “Allah dz.s. ulavgja 4 dive, ulavgja 4 masekja, ulavgja 4 dzuvlja ano Islami, ulavgja 4 vodze kotar o narodi, 4 manusha kola baro mangipa palo Dzeneti thaj mangena te oven odote.  Dive kola ulavgjona  isi dzu’ma, majlaqo dive. Phenela Devlesko Pekamberi:” Isi jek momenti ano dova dive (Allah dzanela kova i dova momenti), thaj tej lesko robi akharelale ano odova momenti dovajaja, so bilo te rodel kotar e dunjaja ja kotar o ahireti o, Allah ka dele”.

Dujto dive isi je Jevmu-arefe. Allah dz.s. akhari e  meleken thaj phenela lenge: ”Dikhen me roben, on ale qinde, prashina uqarde, qinde truponca, oveni svedokja kaj me jeftisarava –oprostinava lenge”. Trito dive isi Jevmu-nahret (kurban) thaj shtarto dive Idi-l-fitr. Akala i shtar dive.

Maseka kola ulavenape isi , jekto isi Redzep,  Zul-Kade, Zul-Hidzdze thaj Muharrem.

Dzuvlja kola Allah dz.s. ulavgja, jekto isi Merjema (qaj e Imraneski thaj daj e Isaa a.s.), Hatidza ( romni e Allaheske Pekambereske, jekto vernica), Asija ( qaj e Muzehamaski thaj romni e Faraoneski), kote akava najshukar primer kaj ano bilosavo situacija shaj te ovelpe laqo mu’mini, thaj shtaro isi hazreti Fatima (qaj e Allaheske  Pekambereske).

Vodze kotar o narodi, sakova narodi isile pere vodza: Muhammed a.. isi vodza e  Arapengo, Selmani Farisija vodza e  Perzijancengo, Suhejbe vodza e  Vizantengo thaj Bilal Habesija vodza e  Habesinanego.

Shtar manusha kola isilen baro  mangipa  te oven e Dzeneteske stanovnikja isi  : Hazreti Alija radijallahu anuhu, Selmani Farsija, Ummar Ibn Jasir (odova i terno manush kola nashalgja i pe daj i pe dade sar shehidja, a leske i o akja isine tarde, thaj odoleske o  Muhammed a.s. kergja dova palem te dikhel, o Allah dz.s. lela akajaPekambereski dova thaj palem dikla . Sar? To Ov najshukar dzanela), thaj Mikdad Ibn Esved.

Te irinamen akale diveske. Majbitno isi kaj o Allahesko  Pekamberi phengja kaj odova dive i shukar te postinelpe. So mangela te phenel kaj na naredingja. Isine naredimo , samo avipaja e Ramazaneske postiba, Pekamberi phengja : “Ko mangela ne postini, a ko na mangela ne hal maro”. Ko na postini nanele dzunahi, a nanele ni sevapi.

Ano piro qitabi , Gazalija panda mothavi kaj odova i dive keda lelili e tevba e Adem.a.s Odova i dive keda jekto brishin pelo upari phuv.

Save na rigata te dika akava dive, ka araka kaj akava jek baro dive.

Allahesko  Pekamberi Muhammed a.s. phengja:

“ Isi pandz vaktja keda o Allah dz.s. naka irinel e dova pere robeske” ano dola pandz vaktja Muhammed a.s. kuzalo mubarek rat(Lejle-Berat, Lejle-Kadr thaj angleder o  Bajrami) qivela isine i rat Jevmu-asure (deshto rat Muharemeski). Allahe mangelape te moline, sar so ani Kur’anu phenenlape :”Molinen e Allaha dz.s. bizo qibri, suzhe vileja”, a ano akala momentja akava mangelape te koristinelpe, soske o Allaho pere robeske ka qerel kabuli, te nak i akaja dunjaja, siguripa ka qerel ano Ahireti. Allah but thana ano Kur’ani qivela amenge ki godi  kaj o  Ahireti poshukar kotar akaja dunjaja.

Odoleske verniko na tromala kaj akaja dunjaja te hovavele, kaj te bikinel odova so na merela, a shaj te phena kaj o manusha avdive ponashininenape qudno: bikinde o alteni  jeke “obiqno ogledaloske-ajnake”, soske akaja dunjaja “obiqno ajna-ogledalo” (ko jek momenti dikheja ti slika, thaj palo dova nashalgjola). Ahiret isi pravo “alteni”.

Te da fundo-krajo akale vakeribasko jeke hadiseja kotar e  Allahesko  Pekamberi, kote phenela : “Majshukar kotar mo  ummeti isi odola kola majbut siklona  Kur’ani thaj isilen dar kotar o  Allaha dz.s. ”. So mangela te phenel kaj e rat Jevme Ashura mangelape te nakhave ano siklovipa e Kuranesko, thaj but shukar te perel amenge ki godi i amare mule kola gele ko Allah dz.s.